knipsels

Syngenta heeft de Europese Commissie vandaag (15-02-2013) verzocht haar voorstel, om het gebruik van de neonicotinoïden-technologie te beperken, terug te trekken. De Europese Commissie baseert haar voorstel op het rapport van de European Food Safety Agency (EFSA) over de effecten van zaadbehandeling met neonicotinoïden op bijen. Dat rapport vertoont volgens Syngenta gebreken. Nadere bestudering zou hebben aangetoond dat EFSA haar beoordeling baseert op niet-realistische en buitenproportionele hoeveelheden zaad. Die zouden per zaaiing twee tot vier keer hoger zijn dan gebruikelijk in de landbouw. Had EFSA de juiste zaaizaadhoeveelheden gebruikt, dan zou de conclusie zijn geweest dat het risico voor bijen extreem laag is. In een reactie schrijft de toxicoloog Henk Tennekes dat zijn Spaanse collega Francisco Sánchez-Bayo met de gegevens van een recente studie van Oliviera berekend heeft dat de giftigheid van thiamethoxam voor honingbijen beschreven wordt door de Druckrey-Küpfmüller vergelijking ctn = constant, waarbij c = blootstelingsconcentratie, t = tijd tot letaal effect, and n= tijdversterker exponent, die altijd groter is dan 1. De waarde van n is bij thiamethoxam = 2,21 (r2=0.9, p<0.001) en bij imidacloprid = 4,5. Een uiterst geringe hoeveelheid van slechts 0,1 ppb (0,1 microgram per kilogram) thiamethoxam in stuifmeel is dan binnen één week dodelijk voor honingbijen.

Bijen verdwijnen massaal, één op vier bijen haalt het einde van de winter niet. Door de herhaaldelijke opname van zeer kleine hoeveelheden van neonicotinoide insecticiden, verzwakken de bijen. Ze raken gedesoriënteerd en vinden de weg naar hun kolonie niet terug. Daarbovenop wordt hun voortbestaan bedreigd door een tekort aan bloemen in het landschap waardoor ze onvoldoende stuifmeel en nectar vinden en hebben de kolonies te lijden onder de varroamijt. Imkerkasten blijven leeg en bloemen worden niet bevrucht. Hommels en solitaire bijen kunnen blootgesteld worden aan deze pesticiden door het gebruik van bodem- en plantmateriaal voor hun nest. In België komen er, naast de bekende honingbij, ook meer dan 300 solitaire bijen- en hommelsoorten voor. Er bestaan geen data over de gevolgen van neonicotinoïden voor die solitaire bijen en hommels, maar Natuurpunt vermoedt dat ze nog kwetsbaarder zijn. Daarbovenop brengt de dood van een solitair vrouwtje haar hele nest in gevaar. In België worden deze nieuwe generatie pesticiden gebruikt op 100.000 ha landbouwgrond (vooral voor de teelten bieten en wintergerst). Een verbod op de meest aantrekkelijke teelten voor bijen, zoals voorgesteld door de Europese Commissie, is een goed begin, maar is onvoldoende om de bijensterfte te stoppen. De enige manier om dit te vermijden is een volledig verbod opleggen.

Door de grote media-aandacht en zorgen bij het publiek over de bijengezondheid is er nu druk om buiten de reguliere procedures om (vaststellen nieuwe beoordelingsmethodiek; uitvoeren nieuw risico-onderzoek) diverse toepassingen van neonicotinoïden te verbieden. De Nefyto, de brancheorganisatie van de agrochemische industrie in Nederland, vindt dat niet juist, vooral omdat tot op heden is in geen enkele veldproef aangetoond is dat neonicotinoïden in praktijkrelevante doseringen een effect op honingbijen hebben. Daarnaast heeft het Europese voedselveiligheidagentschap EFSA in een beoordeling aangegeven dat er een hoge mate van onzekerheid in haar evaluatie zit.

Nederland heeft de Europese Commissie laten weten dat het de voorstellen voor acties naar aanleiding van een herbeoordeling die de European Food Safety Authority (EFSA) heeft uitgevoerd op risico’s voor bijen van 3 neonicotinoïden in principe zal steunen. Op een aantal punten is opheldering gevraagd. Dat schrijft staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken (EZ) in een brief aan de Tweede Kamer. De Europese Commissie heeft de lidstaten eind januari een conceptvoorstel gedaan voor acties met een wettelijke basis naar aanleiding van het EFSA herbeoordelingsrapport. Het conceptvoorstel bevat 5 elementen: 1. Aanpassen van de goedkeuringsbesluiten van de 3 herbeoordeelde neonicotinoïden met het doel om het gebruik van middelen met deze werkzame stoffen te beperken tot gewassen die niet-attractief zijn voor bijen; 2. Verbieden van de verkoop en het gebruik van behandeld zaad met deze werkzame stoffen. Uitgezonderd zijn de gewassen die niet-aantrekkelijk voor bijen zijn; 3. Deze maatregelen moeten uiterlijk per 1 juli 2013 ingaan; 4. Een bepaling dat er een herziening komt na 2 jaar van beide genoemde maatregelen door de Europese Commissie. Daarbij worden de relevante wetenschappelijke en technische ontwikkelingen in ogenschouw genomen, zoals innovaties ter voorkoming van stofdrift of informatie die veilig gebruik aantoont bij risico’s; 5. Beperking van het gebruik voor de professionele toepasser.

In 1994 begonnen Franse bijenhouders melding te maken van alarmerende verschijnselen. Nadat hun honingbijen enkele dagen hadden gefoerageerd op bloeiende zonnebloemen, keerden veel van de bijen niet terug naar de kast. De bijen zaten dicht op elkaar in kleine groepjes op de grond of zweefden gedesoriënteerd voor de kast en vertoonden abnormaal foerageergedrag. In sommige gevallen werden ook dode bijen aangetroffen voor de kast. Onderzoek wees in de richting van het systemische insecticide Gaucho® van Bayer, dat voor zaadbehandeling wordt gebruikt, met als werkzame stof imidacloprid. In dit hoofdstuk geven we een historisch overzicht van de ontwikkeling van het bewijsmateriaal aangaande risico’s van zonnebloemen en maïszaadbehandeling met Gaucho® voor honingbijen, en analyseren we de acties die zijn ondernomen als reactie op de zich opstapelende aanwijzingen voor deze risico’s. Voorts worden de maatschappelijke processen beschreven die uiteindelijk leidden tot toepassing van het voorzorgsbeginsel in Frankrijk, waarbij de nadruk ligt op de manier waarop de stakeholders tijdens de controverse de onderzoeksresultaten hebben gebruikt om het beleid te beïnvloeden. Onafhankelijke wetenschappers bevonden zich in deze controverse in een zeer moeilijke positie. De resultaten van hun werk speelden een centrale rol in een maatschappelijk debat waarmee grote economische en politieke belangen gemoeid waren. In sommige gevallen werd hun werk niet beoordeeld op zijn wetenschappelijke merites maar op de vraag of de positie van bepaalde stakeholders erdoor werd versterkt. Door deze situatie werden het vermogen en de moed van de wetenschappers om weerstand te bieden aan de druk en door te gaan met het onderzoek naar imidacloprid flink op de proef gesteld. In een reactie beschrijft de toxicoloog Henk Tennekes hoe hij vanaf 2010 het slachtoffer werd van zijn publicatie in het tijdschrift Toxicology, waarin hij de resultaten van laboratoriumonderzoek met neonicotinoide insecticiden in geleedpotigen analyseert, en het onomstotelijk bewijs levert dat het gebruik van deze stoffen in de land- en tuinbouw een ontoelaatbaar risico voor bijen vormt.

Vogelbescherming Nederland reageert geschokt op de uitgelekte begrotingsvoorstellen van de voorzitter van de Europese Raad, Herman van Rompuy. Met de voorstellen die nu op tafel liggen kiest de Europese Unie voor de makkelijke weg. De begrotingsproblemen worden ten koste van de natuur opgelost en dat betekent letterlijk het einde van een groener Europees Landbouwbeleid. Een schande vindt Vogelbescherming Nederland, omdat de natuur op het platteland de afgelopen decennia achteruit holt. "Het landelijk gebied is met financiele steun vanuit Brussel omgetoverd in een groen industrieterrein. Soorten als de grutto (Limosa limosa), veldleeuwerik (Alauda arvensis) en patrijs (Perdix perdix) hebben het daardoor ongelofelijk moeilijk. Zo is van de veldleeuwerik maar liefst 95 procent verdwenen," zegt Fred Wouters, directeur van Vogelbescherming." Met deze plannen zet Europa ons als burgers 15 jaar terug in de tijd. Bovendien getuigt het van weinig lange termijnvisie. De kosten om de natuur te herstellen zullen later veel hoger oplopen. Bovendien staat het haaks op de eigen Europese doelen, om bijvoorbeeld de achteruitgang van de biodiversiteit te stoppen" aldus Fred Wouters.

De twee tegenpolen binnen de Verenigde Naties: Gerda Verburg, sinds kort permanent vertegenwoordiger van de FAO en Olivier de Schutter, Speciaal VN-Rapporteur voor het recht op voedsel. Het probleem is duidelijk: Van de 7 miljard aardbewoners zijn er een miljard obees, nog een miljard hebben chronisch honger. “Als we de gewoontes en technieken die in Nederland door de eeuwen heen zijn ontwikkeld, zouden toepassen in bijvoorbeeld Ethiopië, dan kan de productie met een factor 4 omhoog. Met een Nederlandse boer ter plekke zelfs met 6 tot 7 keer.” Aan het woord is Gerda Verburg. Zij was tot Wereldvoedseldag 2010 Nederlands minister van Landbouw in de laatste regering-Balkenende. Daarna werd ze weer gewoon CDA-kamerlid, tot vlak voor de zomervakantie, toen ze bij de FAO aan de slag ging. Als permanent vertegenwoordiger van de FAO, de VN-organisatie voor Voedsel en Landbouw, wachtte haar onder meer de taak het wereldvoedselprobleem op te lossen. Ze heeft al haar zinnen gezet op het commerciële voedselsysteem dat wordt gedomineerd door de agrobusiness. In een reactie schrijft de toxicoloog Henk Tennekes dat wanneer de zware verkiezingsnederlagen van het CDA een richtsnoer zijn, het Nederlandse electoraat heeft geoordeeld dat rentmeesters zoals Gerda Verburg niet langer gewenst zijn in Den Haag. Tijdens haar ministerschap heeft Gerda Verburg niets ondernomen om de bezoedeling van ons land met neonicotinoide pesticiden tegen te gaan. Ze heeft alles in het werk gesteld om deze gifstoffen op de markt te houden, terwijl de wetenschappelijke bewijzen over de schadelijkheid van deze stoffen zich stapelden, aldus Tennekes.

SP-Kamerlid Henk van Gerven stelt voor het concurrentienadeel van landbouwers die schoon voedsel produceren te verminderen. Van Gerven: 'Schoon voedsel is belangrijk voor de volksgezondheid en het milieu, maar helaas is er nog teveel voedsel waar bij de productie onnodig veel bestrijdingsmiddelen worden gebruikt. Boeren die minder bestrijdingsmiddelen gebruiken hebben een concurrentienadeel omdat hun manier van bestrijding arbeidsintensiever is of omdat hun zaaigoed nog duurder is. Dat verschil tussen schone en vieze landbouwproductie kan kleiner worden als de schadelijke effecten van bestrijdingsmiddelen belast worden.' Van Gerven noemt als voorbeeld een uienplant die resistent is tegen meeldauw, waardoor er geen bestrijdingsmiddel op gespoten hoeft te worden. Het zaaigoed van de meeldauwresistente ui is echter duurder en daarom gebruiken nog veel boeren het goedkopere gewone uienzaaigoed plus de bijbehorende spotgoedkope bestrijdingsmiddelen. De boer die schoon wil produceren is daarbij in het nadeel terwijl de waterwinbedrijven met oplopende kosten zitten omdat het grondwater onnodig vervuild wordt.