Vragen van het lid Smaling (SP) aan de Staatssecretaris van Economische Zaken over het bericht «Weer hoge bijensterfte in Nederland» (ingezonden 12 augustus 2015). Vraag 1: Wat is uw reactie op het verdubbelen van de bijensterfte naar 18% afgelopen winter? Vraag 2: Kunt u reageren op de studie van bijenonderzoeker Van der Zee, die concludeert dat de hoge aantallen dode bijen verband houden met het gebruik van het insecticide Thiacloprid («als we die stof bij de bijenvolken vonden, was de kans op sterfte in de winter significant hoger»)? Vraag 3: Bent u bereid tot een totaalverbod van voor bijen gevaarlijke bestrijdingsmiddelen (Neonicotinoïden, Fipronil) op korte termijn? Vraag 4: Bent u bereid tot een totaalverbod, dan wel herbeoordeling van Thiacloprid? Voor de verdere vragen, zie bijlage.

De internationale onderzoekssamenwerking COLOSS die zich richt op honingbijen heeft voorlopige cijfers bekend gemaakt over het verlies van bijenvolken in de winter van 2014 op 2015. Er werden daarbij gegevens verzameld in 31 landen. Er werden daarbij door 23.234 bijenhouders cijfers over bijensterfte aangeleverd. Deze imkers hielden samen 469.249 bijenvolken. Daarvan bleken er 67.914 dood na de winter. Daarnaast ging 3% van de kolonies verloren vanwege onoplosbare problemen met de koningin na de winter. Er waren grote verschillen tussen de landen. De bijensterfte in Noorwegen bedroeg slechts 5%, maar was gemiddeld 25% in Oostenrijk. Het gemiddelde verlies aan bijenvolken over alle deelnemende landen in de winter van 2014-2015 bedroeg 17,4% . Dat is twee keer zo hoog dan in de winter van 2013 op 2014. COLOSS komt later in het jaar met een analyse van de risicofactoren die de bijensterfte in de winter van 2014 op 2015 nader verklaren. De Nederlandse Romée van der Zee van het Nederlands Centrum Bijenonderzoek is coördinator van de COLOSS Monitoring.

Het gaat slecht met de meeste weidevogelsoorten in Nederland. De populaties van de grutto, scholekster, veldleeuwerik en graspieper laten al vanaf de jaren negentig een geleidelijke maar duidelijke daling zien. Dat blijkt uit vandaag verschenen cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).Het verdwijnen van weidevogels heeft volgens het CBS te maken met onder meer de schaalvergroting en intensivering in de landbouw. Zo gaan er veel nesten en kuikens verloren doordat er steeds vroeger en vaker gemaaid wordt. De weidevogelstand wordt volgens het CBS ook negatief beïnvloed door de verschuiving in de landbouw van 'gevarieerde, vochtige, kruidenrijke hooilanden' naar gedraineerde percelen met slechts één of twee soorten gras. Die zijn makkelijker machinaal te bewerken en leveren een hogere grasproductie op. Maar daardoor is er minder voedsel, dekking en rust voor weidevogels. "De schaalvergroting vindt al plaats sinds halverwege de vorige eeuw, maar gaat nog steeds door'', aldus het CBS. Volgens het statistiekbureau gaat er ook broedgebied voor weidevogels verloren door de uitbreiding van steden. In totaal verdween er sinds 1990 ruim 150.000 hectare grasland. Dat is een daling van ruim 14 procent. De weidevogelstand staat ook onder druk door roofdieren. "Soorten als de buizerd, bunzing, vos en egels hebben - naast veel andere prooien en aas - ook weidevogels op het menu staan", aldus het CBS.

Met ingang van 1 januari 2016 hanteert het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) een nieuwe werkwijze bij de beoordeling van emissies uit bedekte teelten. Het huidige model voor emissies uit kassen stelt dat 0,1% van het gewasbeschermingsmiddel dat gebruikt wordt in een kas terechtkomt in het oppervlaktewater. Het is bekend dat dit model de werkelijkheid onderschat. Recent is een nieuwe Europese guidance bedekte teelten aangenomen, waarin het nieuwe rekenmodel is opgenomen. Daar zijn enkele opties voor de zuivering van afvalstromen ingebouwd. Bij gebruik van deze guidance zullen de berekende emissies uit kassen naar verwachting hoger liggen dan bij het huidige model. De guidance bedekte teelten gaat tegelijk voor zowel nieuwe aanvragen van stoffen als middelen gelden. De guidance heeft geen invloed op lopende aanvragen. Op dit moment brengt het Ctgb de impact van deze nieuwe guidance op onder andere de dossiervereisten in kaart. Zodra hier meer details over bekend zijn, zullen de aanvragers via de gebruikelijke kanalen en de website geïnformeerd worden.

Thiacloprid, een breed toegepast landbouwbestrijdingsmiddel uit de familie der neonicotinoïden, heeft wel degelijk een verband met hoge sterfte van bijenvolken. Dat blijkt uit onderzoek van het Nederlands Centrum voor Bijenonderzoek in Tersoal, dat gisteren in het wetenschappelijke tijdschrift Plos One is gepubliceerd. ,,Van thiacloprid werd tot nu toe steeds gezegd dat het de minst gevaarlijke neonicotinoïde is", zegt Romée van der Zee van het NCB. ,,Misschien is thiacloprid gerelateerd aan bijensterfte op een manier die voorheen niet herkend werd." Sinds de Europese Commissie in 2013 een moratorium instelde op imidacloprid, thiamethoxam en clothianidin, stappen boeren massaal over op middelen waarin onder meer het toegestane thiacloprid verwerkt is. Calypso is zo'n middel; het toegestane gebruik daarvan werd in 2012 nog verruimd door het College voor Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden. Het NCB heeft voor het eerst wetenschappelijk met een observatiestudie aangetoond dat neonicotinoïden een relatie hebben met een hoger sterfterisico van bijenvolken. Het NCB deed een observatieonderzoek met 86 bijenvolken op 43 bijenstandplaatsen, in 2011 en 2012.

Verbied alle bestrijdingsmiddelen die onder de groep neonicotinoiden vallen. Dit verzoek doen Natuur & Milieu, Vogelbescherming Nederland en Greenpeace vandaag aan het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Deze bestrijdingsmiddelen zijn extreem schadelijk voor bijen en andere insecten en, zoals uit recent onderzoek is gebleken, ook voor verschillende vogelsoorten. De milieuorganisaties pleiten voor een verbod op neonics omdat deze in grote hoeveelheden van ons oppervlaktewater (sloten en kanalen) zitten. 85% van het oppervlaktewater in glastuingebieden, zoals in het Westland, voldoet niet aan de eisen voor de bescherming van het waterleven. Met een halve theelepel imidacloprid vervuil je een sloot van een meter breed over een lengte van 200 kilometer. Onder sommige omstandigheden kan deze stof maanden tot wel jaren aanwezig zijn. De vogelstand in glastuingebieden is ook lager dan in andere gebieden door een gebrek aan insecten zelf door vervuild oppervlaktewater, het eten van vergiftigde insecten of een combinatie van beide.

Op 29 mei 2015, de Dag van de Honingbij in Quebec, organiseerde Équiterre, in samenwerking met de David Suzuki Foundation, openbare lezingen over de resultaten van de belangrijkste literatuur over de effecten van neonicotinoïde pesticiden in het milieu. De lezingen werden gegeven door Jean-Marc Bonmatin, onderzoeker bij het Franse Nationale Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek (CNRS) en Madeleine Chagnon, universitair hoofddocent bij de afdeling Biologische Wetenschappen aan de Université du Québec à Montréal. "Als wetenschapper kan ik nu zeggen dat er onomstotelijk bewijs van schade is en wijzen op de dringende noodzaak van maatregelen om de hoeveelheden van deze bestrijdingsmiddelen in het milieu te verminderen," zei Bonmatin. De gerenommeerde onderzoeker bevestigde de in het boek Disaster in the Making (2010) voor het eerst geformuleerde these van de Nederlandse toxicoloog Henk Tennekes dat neonicotinoïden met de uitroeiing van ongewervelde dieren een breuk in de voedselketen veroorzaken, waarvan insectivore soorten zoals onder andere vogels het slachtoffer worden. Zo zijn na meer dan 20 jaar gebruik van neonics de zwaluwen in Noord-Amerika zo goed als uitgeroeid.

Een Rode Lijst is een evaluatie van de uitsterfkans van soorten indien de huidige trend aanhoudt. Die beoordeling moet op gezette tijdstippen herzien worden en dat is nu gebeurd op basis van de IUCN-criteria, voor alle vogels, over heel Europa. BirdLife voerde de studie uit in opdracht van de Europese Commissie. Van de 533 vogelsoorten die in Europa broeden of overwinteren zijn 67 soorten op Europese schaal bedreigd. Van de 211 vogelsoorten die in ons land voorkomen, zijn er 12 op Europese schaal bedreigd. Het gaat om soorten die als ‘kwetsbaar’ geboekstaafd staan als Korhoen (ondertussen al uitgestorven in Vlaanderen), Zomertortel, Scholekster, Graspieper, Kievit, Grutto, Wulp, IJsvogel en Klapekster. Zilvermeeuw, Blauwe kiekendief en Rode wouw vallen in de categorie ‘bijna in gevaar’ en riskeren in de nabije toekomst in de problemen te komen als de huidige afname aanhoudt. Opvallendste (nieuwe) Belgische soorten in de Rode Lijst zijn Zomertortel, Kievit en Graspieper, die deden het in 2004 nog redelijk goed, maar gingen sindsdien zorgwekkend steil achteruit.

De zorg voor de waterkwaliteit is één van de kerntaken van het Hoogheemraadschap Delfland. Delfland meet en bewaakt de waterkwaliteit om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de waterkwaliteit en het effect van maatregelen op de waterkwaliteit. Elk jaar rapporteert Delfland over de resultaten van de monitoring van het jaar ervoor, waarbij naast onder meer het volgen van de stikstof- en fosfaatconcentraties ook een breed pakket van 300 bestrijdingsmiddelen wordt geanalyseerd op voorkomen en concentratie. De waterkwaliteit in het gebied van Delfland is nog verre van goed. Hoewel sinds 2013 ruim 90% van alle glastuinbouwbedrijven is aangesloten op het riool, zijn de concentraties bestrijdingsmiddelen niet of nauwelijks gedaald. In 2014 overschrijden 19 verschillende bestrijdingsmiddelen op minimaal 1 locatie de norm. In totaal zijn er 13 tot 14 bestrijdingsmiddelen die al minstens 4 jaar boven de norm worden aangetroffen. De concentraties van de drie neonicotinoïden imidacloprid, thiacloprid en thiamethoxam is boven de norm (met maximaal aangetroffen concentraties van respectievelijk 3.200, 400 en 2.200 nanogram per liter). De polders met de meeste bestrijdingsmiddelen (gemiddeld 14 stoffen per meting) zijn de glastuinbouwgebieden in de Zuidpolder van Delfgauw, de Oranjepolder en de Hoefpolder.

Op onze planeet is een zesde grote uitstervingsgolf aan de gang, zo waarschuwen wetenschappers opnieuw in een nieuwe studie. En de mens kan een van de eerste slachtoffers zijn. Volgens de studie , die door drie Amerikaanse universiteiten is uitgevoerd, verdwijnen gewervelde diersoorten 114 keer sneller dan normaal. Zonder de mens zouden soorten veel trager uitsterven. Wetenschappers waarschuwen al langer dat de aarde een nieuwe uitstervingsgolf doormaakt, zoals 65 miljoen jaar geleden toen de dinosaurussen verdwenen. Maar zelf bij de meest positieve schattingen sterven soorten nu veel sneller uit in vergelijking met de voorgaande golven. ‘We waren erg verrast hoe erg het is’, zegt professor Gerardo Ceballos. ‘Als dit doorgaat zou het leven miljoenen jaren nodig hebben om zich te herstellen, en zou onze soort waarschijnlijk vroeg verdwijnen.’ Sinds 1900 zijn volgens de studie 477 gewervelde dieren verloren gegaan. Zo’n verlies zou normaal over een periode van 10.000 jaar waargenomen worden. ‘Het is echt een signaal dat we een zesde uitsterving zijn ingegaan, aangedreven door de mens’, aldus Ceballos.