De kwartelkoning (Crex crex) is een karakteristieke vogel van kruidenrijke hooilanden en grootschalige akkergebieden. Een groot deel van de kwartelkoningen in Nederland broedt in de hooilanden van de uiterwaarden van de grote rivieren. In het begin van de twintigste eeuw was de kwartelkoning een vrij algemene broedvogel in Nederland en Vlaanderen. Kwartelkoningen hebben in de laatste 100 jaar veel te lijden gehad van de intensivering van de landbouw. In 1968 werd de landelijke broedpopulatie geschat op 875 territoria. Sindsdien is het alleen maar bergafwaarts gegaan.

Bestrijdingsmiddelen die in het oppervlaktewater terechtkomen, kunnen toxisch zijn voor waterorganismen. Al meer dan een decennium speurt de Vlaamse Milieumaatschappij systematisch naar bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater. Het aantal gemeten stoffen evolueerde ondertussen tot een 100-tal in 2009. Frequent aangetroffen stoffen en 1 afbraakproduct (50 – 75 % van de metingen) zijn terbutylazine, MCPA, atrazine, metolachloor, diuron, chloortoluron, MCPP, oxadiazon, diflufenican, simazine, 2-hydroxy-atrazine, carbendazim en chloridazon. Vier bestrijdingsmiddelen en 1 afbraakproduct worden zelfs zeer frequent teruggevonden (75 – 96 % van de metingen): glyfosaat, bentazone, methylbenzothiazole, isoproturon en AMPA. De herbiciden bentazone, mecoprop (MCPP), metolachloor, propachloor en terbutylazine en het insecticide pirimicarb worden recent veel vaker teruggevonden dan in het begin van de jaren 2000. De jaargemiddelde concentraties voor bentazon, dichloorprop, metolachloor en terbutylazine stijgen duidelijk over de beschouwde periode.

De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is sinds 2000 van kracht. De KRW verplicht waterbeheerders tot actie om voor 2015 het watersysteem chemisch en ecologisch gezond te hebben. Sinds 2003 is HH Rijnland actief bezig om de KRW uit te werken. In het beheergebied van Rijnland zijn 45 wateren aangewezen als KRW waterlichaam. Dit zijn de grotere watersystemen (> 50 ha en polders met afwaterend oppervlak > 10 ha ) of gebieden met een Natura 2000 status. Kleine wateren, zoals poldersloten, vallen buiten de waterlichamen en worden gezien als achterliggend gebied. Uit de meetgegevens 2011 blijkt dat de huidige toestand van de 45 KRW waterlichamen vergelijkbaar is met voorgaande jaren: geen enkel waterlichaam voldoet aan een goede toestand.

De grote uitdaging voor de landbouw is te komen tot een robuuste, duurzame landbouw, die tegemoet komt aan de wensen van de samenleving nu en in de toekomst. Daarbij gaat het om een omschakeling naar teeltwijzen waarbij het huidige productieniveau kan worden gehandhaafd of vergroot, met een minimale belasting van het milieu. Om dat te bereiken moet de milieubelasting van bestrijdingsmiddelen verder omlaag. De mate waarin de milieunormen in het oppervlaktewater worden overschreden is sterk verschillend per regio. De grootste problemen voor wat betreft de milieubelasting zijn veelal te vinden in het westen van het land. In verhouding worden veel bestrijdingsmiddelen uit de bloembollenteelt, kasteelt en bloemisterij in te hoge concentraties in het oppervlaktewater aangetroffen. In gebieden met grootschalige teelten zoals bijvoorbeeld aardappelen en granen wordt door een kleiner aantal stoffen de milieunorm overschreden, maar wel op veel plaatsen in Nederland.

Bij het innamestation van Dunea in Brakel, bij drie gemalen langs de Afgedamde Maas en bij de Maas bij Keizersveer troffen we op alle meetdagen in 2008 meerdere stoffen aan. Dat de aantallen stoffen bij gemaal Brakel zo hoog zijn is zorgwekkend, aangezien dit gemaal slechts enkele honderden meters van het innamestation van Dunea ligt. Bij het innamestation zelf is de vervuiling ook zeer divers; regelmatig troffen we meer dan tien verschillende middelen tegelijkertijd aan. De afgelopen jaren zijn er steeds rond de 70 verschillende bestrijdingsmiddelen per jaar aangetroffen. De samenstelling van de aangetroffen stoffen is vrij constant over de jaren. Carbendazim, mecoprop, bentazon, diuron, imidacloprid, isoproturon, tolclofos-methyl en aminometylfosfonzuur (AMPA, een afbraakproduct van glyfosaat) zijn stoffen die het meest worden aangetroffen.

In 2011 is een trendanalyse uitgevoerd op de dataset van waterkwaliteitsgegevens van HH Rijnland over de periode 1985-2010. Dit onderzoek is de eerste statistische trendanalyse die Rijnland heeft laten uitvoeren om de ontwikkelingen van de waterkwaliteit – ook in ruimtelijke zin – in beeld te brengen en om vervolgens te kunnen duiden. Incidenteel treden nog hoge concentraties van gewasbeschermingsmiddelen op en vertoont het middel imidacloprid een stijgende trend.

De komende weken controleert Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) samen met de politie Noord-Holland Noord 290 bloembollenbedrijven op verontreiniging van het oppervlaktewater. Bij deze bedrijven wordt gecontroleerd of ze de juiste maatregelen treffen om verontreiniging van het oppervlaktewater tegen te gaan. Het doel is om uiteindelijk te komen tot een betere waterkwaliteit door onnodige schadelijke lozingen in het oppervlaktewater te voorkomen. Uit een recent RIVM rapport (bijlage) blijkt echter dat in de bollenteelt de hoeveelheid van bestrijdingsmiddelen zoals imidacloprid die in het oppervlaktewater terecht komt vooral bepaald wordt door drainage (ontwatering). Drainage is strikt noodzakelijk omdat een constant grondwaterpeil voor bollenteelt (bijvoorbeeld tulpen) zeer belangrijk is. De verantwoordelijkheid voor oppervlaktewaterverontreiniging met imidacloprid door de bollenteelt kan dus niet op de bollenboeren worden afgeschoven. De actie van HHNK is zinloos. Een betere waterkwaliteit kan alleen worden bereikt door een verbod op het gebruik van imidacloprid in de bollenteelt.

Amfibieën verdwijnen nog sneller en worden nog meer bedreigd dan zowel vogels en zoogdieren. De IUCN Rode Lijst van Bedreigde Soorten laat zien dat tenminste 1900 van de 6638 tot 6686 bekende soorten amfibieën op deze planeet met uitsterven worden bedreigd. In 2008 stonden 120 soorten amfibieën als 'Ernstig Bedreigd (Mogelijk Uitgestorven)' op de IUCN Rode Lijst en de meeste van de vermiste soorten zijn waarschijnlijk verdwenen sinds 1980. De voornaamste oorzaak van deze snelle achteruitgang is zeer waarschijnlijk chytridiomycose, een besmettelijke schimmelziekte bij amfibieën, veroorzaakt door de schimmel Batrachochytrium dendrobatidis. Steeds meer wetenschappers verdenken bestrijdingsmiddelen er van de eigenlijke veroorzaker van deze epidemieën te zijn. Vermoed wordt dat blootstelling aan lage concentraties van bestrijdingsmiddelen een aantasting van het immuunsysteem veroorzaakt waardoor de gevoeligheid voor ziekteverwekkers toeneemt.

In de grote Nederlandse rivieren Maas, Rijn en Nieuwe Maas, komen hoge percentages bacteriën voor die resistent zijn tegen een of meer soorten antibiotica. Dit blijkt uit ‘verkennend’ onderzoek van het RIVM, waarvan de resultaten in 2011 zijn gepubliceerd. De uitkomsten van dit onderzoek bevestigen eerdere metingen van Rijkswaterstaat uit 2008 en onderzoek van het RIVM in 2010. De oorzaak wijst duidelijk in de richting van de intensieve veehouderij. Volgens het RIVM kunnen mensen antibioticaresistente bacteriën binnen krijgen als zij worden blootgesteld aan verontreinigd oppervlaktewater. Dit kan onder meer door te zwemmen in recreatiewater of door oppervlaktewater te gebruiken voor het besproeien van gewassen.

Biociden zijn middelen die door de industrie en in huishoudens worden gebruikt om schadelijke organismen te bestrijden.Van ruim 400 actieve stoffen die gebruikt worden als biocide, hebben 22 stoffen de potentie, op basis van hun stofeigenschappen en verwachte verbruik, om drinkwaterinnamepunten te bereiken. In Nederland wordt drinkwater geproduceerd uit zowel grondwater (60%) als oppervlaktewater (40%). Voor Nederland zijn de gebruikshoeveelheden voor alle werkzame stoffen in biociden vooralsnog niet bekend. Het RIVM heeft in 2010 aanbevolen 12 stoffen (Chloorhexidine, Fluometuron, Folpet, Hexamethyleentetramine chloorallyl chloride trans / cis, Polyhexamethyleen biguanide, Quarternaire ammonium verbindingen, Isothiazolinon, Iodopropinyl butylcarbamaat, Irgarol, 1,2-Benzisothiazool-3-on, Bis(trichloromethyl)sulfon, Bronopol) te gaan meten om meer inzicht te krijgen in het werkelijke vóórkomen in oppervlakte water.