De overstap van de sociaal-democratische vooruitgangsdenker Sicco Mansholt naar een groene radicaal

Bijna een halve eeuw geleden accepteerde de Europese Unie de plannen van commissaris Sicco Mansholt om de Europese landbouw radicaal te moderniseren. Nu dat beleid desastreuze gevolgen blijkt te hebben voor milieu, dierwelzijn en gezondheid, moet het roer opnieuw om.

Mestoverschot, varkenspest en BSE hebben het imago van de Nederlandse boer beschadigd. Veel boeren klagen op hun beurt dat ze op de rand van het bankroet komen te bungelen als de overheid ze niet tegemoet wil komen. Toch was de landbouw ooit de trots van de Europese Gemeenschap. Op geen enkel ander terrein werd de integratie zo voortvarend ter hand genomen.

Dat was te danken aan de Groninger Sicco Mansholt (1908-1995). Deze socialistische herenboer en verzetsman werd direct na de oorlog als minister in het kabinet-Schermerhorn-Drees verantwoordelijk voor de voedselvoorziening. Hij kende Willem Drees persoonlijk, doordat hij hem in de oorlog illegaal voedsel had gebracht. Mansholt was een uitgesproken voorstander van een verenigd Europa. In 1958 werd hij naar Brussel geroepen om commissaris voor het landbouwbeleid te worden.

In de jaren zestig lanceerde Mansholt een revolutionair plan om de landbouw in Europa te moderniseren. Kleine familieboerderijen moesten plaatsmaken voor grootschalige en rationeel gerunde bedrijven. In 1971 slaagde Mansholt er na nachtenlang onderhandelen in zijn plan door de Europese raad van ministers te loodsen. Er kwam protest. Duizenden boeren betoogden in Brussel tegen het plan-Mansholt. Daarbij viel een dode.

Kort daarna maakte Mansholt de overstap van sociaal-democratische vooruitgangsdenker naar groene radicaal. Het verzet van zijn collega-boeren, soms omgezet in persoonlijke dreigementen, had hem aangeslagen. Bovendien werd begin jaren zeventig duidelijk dat het moderne leven het milieu onherstelbare schade toebracht. In juni 1971 bracht de Club van Rome een eerste conceptrapport uit. Direct nam Mansholt de fakkel over. In februari 1972 schreef hij de voorzitter van de Europese Commissie, Franco-Maria Malfatti, een brief die internationaal veel beroering teweegbracht. Mansholt riep Europa op het roer om te gooien met de invoering van ecotaxen, brandstofdistributie en recycling.

Toen Malfatti plotseling aftrad, maakte Sicco Mansholt diens termijn vol als commissievoorzitter. Oudejaarsdag 1972 ging hij met pensioen. Samen met zijn 24-jarige vriendin Petra Kelly werkte hij daarna aan diverse voorstellen voor een ecologische politiek. De relatie hield geen stand. Mansholt keerde na twee jaar terug naar zijn vrouw Henny en betrok met haar een boerderij in Drenthe. Van daaruit bleef hij tot zijn dood in 1995 het Europese landbouwbeleid – in grote mate zijn eigen erfenis – bekritiseren. In een interview met de Groene Amsterdammer kort voor zijn dood ergerde hij zich aan wat hij noemt de 'idiote zelfoverschatting’ van Nederland. 'Dit landje heeft in het geheel niets te betekenen. Steeds staan we klaar met ons vingertje om anderen erop te wijzen hoe ze zich moeten gedragen. We zijn een van de meest vervuilde landen ter wereld en doen alsof wij op het gebied van het milieu de wijsheid in pacht hebben.’

Bronnen: Historisch Nieuwsblad 2/2001
https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/5636/het-plan-mansholt.h…
Groene Amsterdammer, 22 maart 1995
https://www.groene.nl/artikel/het-gelijk-van-sicco