Het jaar begon met een opvallende waarschuwing van het Europese Milieuagentschap (EEA): de Europese Unie heeft niets geleerd van milieurampen in het verleden, zoals het gebruik van het insecticide DDT of kernrampen. Als er destijds beter geluisterd was naar de vroege waarschuwingen over de gevaren, hadden er duizenden levens gered kunnen worden en had grote schade aan ecosystemen vermeden kunnen worden, stelt het EEA. Maar nu nog maakt de unie exact dezelfde fouten met nieuwe technologieën, waaronder genetische manipulatie. Dat voorstanders van de genetische manipulatie een harde lobbycampagne voeren, was al bekend. Dit jaar bleek dat het niet enkel om bedrijven gaat, maar ook om een georkestreerde campagne vanuit de Amerikaanse overheid. Diplomaten hebben keihard gelobbyd in Europese en andere landen om het verzet tegen genetisch gewijzigde gewassen te breken.

Dat is 5,4% van het Europese landbouwareaal. Van het totale aantal biologische bedrijven komt 83% uit de 15 oude lidstaten van de Europese Unie. Van het biologische areaal wordt ongeveer 45% gebruikt voor blijven grasland, 15% wordt benut voor de teelt van granen en 13% voor permanente teelten zoals fruit- en olijfbomen. Biologische bedrijven zijn over de gehele Europese Unie gemiddeld groter dan gangbare bedrijven en de bedrijfsleiders zijn gemiddeld jonger. Tussen 2002 en 2011 is het Europese biologisch areaal inclusief de grond in omschakeling toegenomen van 5,7 naar 9,6 miljoen hectare. Gemiddeld komt er elk jaar 6% aan areaal voor biologische landbouw bij. In de nieuwe lidstaten is dat inmiddels 13% per jaar. Toch ligt 78% van de grond van biologische bedrijven in de 15 oude EU-lidstaten.

Louise Fresco is een in Wageningen geschoolde vooraanstaande voedseldeskundige en tegenwoordig hoogleraar duurzaamheid aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast is ze onder meer commissaris bij de Rabobank, lid van de raad van bestuur van Unilever, adviseur van de WHO en lid van de Trilaterale Commissie. De Rabobank geldt als een spin in het web van de gentech-industrie in de landbouw. Het helpt bedrijven als Monsanto, Syngenta, Pioneer, Dow Agro Science en Bayer Crop Science om hun GM-zaden te verkopen. In het voorjaar van 2013 pleitte Louise Fresco in het tijdschrift Science voor het versneld toelaten van nieuwe gentech-gewassen, want die zouden de wereld moeten gaan voeden. Het bewijs dat ze dat niet doen en dat er hele andere oplossingen nodig zijn is overweldigend. Zo zeer zelfs dat Rob Janssen van de lobbyorganisatie NIABA in 2008 toegaf dat de biotech-industrie het hongerargument jarenlang had misbruikt en dit niet meer te zullen doen. In die tijd had de industrie grote verwachtingen van de markt voor biobrandstoffen, waardoor voedselzekerheid als argument voor GGO’s niet meer in hun straatje paste. Nu is dat argument weer helemaal terug, waarbij Fresco zelfs zo ver gaat de biologische landbouw ervan te beschuldigen een gevaar te zijn voor de voedselzekerheid.

Daarvoor waarschuwt het Europese Agentschap voor Voedselveiligheid (EFSA). De instantie vermoedt dat de middelen imidacloprid en acetamiprid de hersenontwikkeling schaden als zwangere vrouwen eraan blootgesteld worden. ‘Ze hebben mogelijk een negatief effect op de ontwikkeling van neuronen en hersenstructuren met leer- en geheugenfuncties’, aldus het onlangs gepubliceerde adviesrapport. Eerder wetenschappelijk onderzoek heeft een uitgebreide database met resultaten opgeleverd, aldus het rapport van de EFSA, maar nader onderzoek is nodig om de exacte effecten in kaart te brengen. Er is steeds meer bewijs voor de schadelijkheid van neonicotinoïden voor bloembezoekende insecten als honingbijen en vlinders. De Europese Commissie heeft een moratorium uitgevaardigd op de drie neonicotinoïden clothiadinin, imidacloprid en thiamethoxam. Ze worden veelal toegepast in bestrijdingsmiddelen waarin de zaden van onder meer maïs en veel groentesoorten gedompeld worden. Het middel verspreidt zich door de hele plant, inclusief nectar en stuifmeel. Zo zijn de middelen niet alleen dodelijk voor insecten als ritnaald, maar ook voor onschadelijke bestuivers.

Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) heeft tijdens de vergadering van 18 december 2013 besloten tot de toelating van vier nieuwe gewasbeschermingsmiddelen. Het Ctgb besloot ook tot uitbreiding van de toelating voor Panic Free, een middel op basis van de werkzame stof glyfosaat. De uitbreiding betreft het gebruik als onkruidbestrijdingsmiddel met de behandeling van de zwarte strook in de teelt van de steenvruchten. De nieuwe middelen met een toelating zijn Narita (een schimmelbestrijdingsmiddel op basis van de werkzame stof difenoconazool dat wordt toegelaten voor gewasbehandelingen in aardappelen), Balear 720 SC (een schimmelbestrijdingsmiddel op basis van de werkzame stof chloorthalonil dat wordt toegelaten in de teelt van wintertarwe, wintergerst, zomertarwe en zomergerst), Abringo (een schimmelbestrijdingsmiddel op basis van de werkzame stof chloorthalonil dat wordt toegelaten in de teelt van wintertarwe en zomertarwe) en Regalis Plus (een middel op basis van de werkzame stof prohexadion-calcium dat wordt toegelaten als groeiregulator in appel en peer. Het middel wordt tevens toegepast als kleine toepassing in druif).

Niemand heeft het erover, maar vandaag is de derde onderhandelingsronde over het EU-VS Vrijhandelsverdrag van start gegaan. De onbekendheid van deze ingrijpende gebeurtenis is geen toeval. Politici willen namelijk niet dat u hier zicht op heeft - laat staan dat u zich er mee bemoeit. Door Barroso, voorzitter van de Europese Commissie, is politici opgedragen steeds te herhalen dat het beoogde verdrag ‘groei en arbeidsplaatsen oplevert’, en dat bezwaren ertegen - wat die ook maar mogen zijn - , 'ongegrond' zijn. Barroso gaf onze politieke managers deze boodschap op vrijdag 22 november j.l. - toen zij werden geïnstrueerd over het ‘communiceren’ van het vrijhandelsverdrag. Ondertussen blijven alle daadwerkelijke afspraken geheim. We kunnen op geen enkele manier controleren of onze bezwaren inderdaad ‘ongegrond’ zijn. Net als met EU-regelgeving is het met dit verdrag: hoe minder er over gesproken wordt, hoe beter. Wanneer politici en bureaucraten in de schaduw hun plannen kunnen voortzetten en ze naar buiten toe rookgordijnen kunnen optrekken over ‘win-win situaties’, hebben die plannen de meeste kans van slagen. Want geen enkele bevolking die haar democratische rechten serieus neemt zou de implicaties van een vrijhandelsverdrag zomaar accepteren. Daarom zou geen enkele bevolking de huidige geheimhouding moeten tolereren. Het veelomvattende vrijhandelsverdrag dat nu wordt opgetuigd behoort onderwerp te zijn van een voortdurend publiek debat.

De gezondheidsautoriteiten van de Europese Unie hebben vandaag gewaarschuwd dat twee producten van een veel gebruikte klasse van insecticiden de ontwikkeling van het menselijk brein kan aantasten en strikter moet worden gecontroleerd om blootstelling van mensen te verminderen. De waarschuwing is een nieuwe mokerslag voor een relatief nieuwe groep van insecticiden, de zogenaamde neonicotinoïden, die op grotere schaal gebruikt geworden in de afgelopen jaren, omdat werd verondersteld dat deze chemicaliën veiliger waren dan oudere alternatieven. Een van de producten, imidacloprid, voornamelijk gemaakt door chemisch bedrijf Bayer AG, was tot voor kort 's werelds best verkopende insecticide. Maar dit jaar heeft de EU vele toepassingen van imidacloprid en twee andere neonicotinoïden voor twee jaar verboden vanwege bezorgdheid dat zij bijdragen aan massale sterfte van honingbijen. De fabrikanten van de drie insecticiden betwisten het verband tussen hun chemicaliën en bijensterfte. Bayer en Syngenta AG hebben in augustus een klacht ingediend tegen de Europese Commissie en beweren dat de beperkingen zijn gebaseerd op foutieve wetenschap.

Over 3 jaar kunnen bloembollentelers toe met de helft minder chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Dat stelt de nieuwe regionale vereniging 'Natuurlijk leven, natuurlijk telen'. Zes grote bollenkwekers uit Noord-Holland Noord zijn hierbij aangesloten. Het vrijwillig streven naar 50% reductie is een doorbraak in de gangbaar werkende bloembollenbranche. De vereniging is opgericht vanuit het vak. Chemische middelen tasten het bodemleven ernstig aan en zijn schadelijk voor het milieu, erkennen de aangesloten telers. "Als we niet oppassen zijn de bollengronden over dertig jaar volledig dood. Een middel als metam-natrium, veel gebruikt in de lelieteelt, legt het bodemleven 3 maanden stil. Het loopt verkeerd af als we onze wil blijven opleggen aan de natuur." Om meer bijval te krijgen gaat de vereniging aan de slag met 40.000 euro subsidie van de Europese Unie. In januari worden in 't Zand cursussen gegeven voor bloembollenkwekers om over te schakelen op een meer natuurlijke manier van werken.

Neonicotinoïden behoren tot de ’nieuwe generatie’ van pesticiden en worden in de landbouw frequent aangewend voor de bestrijding van onder andere bladluizen. Ze vallen in de klasse van de neurotoxines, wat betekent dat ze inwerken op het zenuwstelsel van het organisme. Niet alleen de doelsoorten worden hierdoor getroffen, maar de impact reikt veel verder. De actieve stoffen die niet door de planten worden opgenomen, dringen de grond in of komen in het oppervlaktewater terecht, waar ze ook het waterleven beïnvloeden. Onderzoek toonde recent aan dat de werking van neonicotinoïden zich niet enkel afspeelt op het niveau van het organisme zelf maar dat ze ook op een complexe en indirecte manier het evenwicht tussen soorten verstoort.

Er komt een 'bijenmakelaar' om kennis van imkers over bijengezondheid te vergroten. Deze bijenmakelaar zal ervoor zorgen dat beschikbare wetenschappelijke kennis bij trainers van cursussen voor imkeropleidingen terechtkomt. Ook zal de bijenmakelaar als taak hebben het bevorderen van het uitwisselen van kennis tussen imkerorganisaties, landbouw en overheden. Hij of zij zal in het groene onderwijs het invoeren van lesmodules over bijengezondheid bevorderen. Dat schrijft staatssecretaris Sharon Dijksma van Economische Zaken in een brief waarmee ze het Actieprogramma Bijengezondheid aanbiedt aan de Tweede Kamer. Voor de komende 3 jaar wil de staatssecretaris de helft van de kosten voor zo’n bijenmakelaar voor haar rekening nemen, tot een maximum van €300.000. Tevens komt er een meerdere jaren doorlopend onderzoeksprogramma. Doel is door standaardinspecties op zo’n 150 locaties factoren in kaart te brengen die van invloed zijn op bijengezondheid en wintersterfte. Voor de komende vier jaar stelt staatssecretaris Dijksma voor dit onderzoek in totaal €600.000 beschikbaar.